Inwestycje budowlane realizowane są na podstawie dokumentacji projektowo-kosztorysowej, w tym projektu budowlanego. Ważną kwestią, która jest przedmiotem zainteresowania ze strony inwestora (ale nie tylko) jest nabycie majątkowych praw autorskich do powyższej dokumentacji. Dokonanie tej czynności, jest konieczne nie tylko ze względu na umożliwienie inwestorowi korzystania z niej, ale również uprawnia go do rozporządzania dokumentacją w zakresie ustalonym w umowie. Nie zawsze jednak wszystkie części dokumentacji projektowej są przedmiotem prawa autorskiego i podlegają ochronie prawnoautorskiej. W takiej sytuacji nie jest konieczne przeniesienie na inwestora praw do całości dokumentacji projektowej. W niniejszym artykule poruszone zostanie zagadnienie: projekt budowlany a prawa autorskie, które zostanie przedstawione w kontekście realizacji inwestycji budowlanej.
Przedmiot prawa autorskiego
Kwestię praw autorskich w polskim porządku prawnym reguluje ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (zwana dalej u.p.a.). W ust. 1 art. 1 niniejszej ustawy prawodawca wskazał, że przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). Natomiast w myśl ust. 2 art. 1 u.p.a. przedmiotem prawa autorskiego są w szczególności utwory architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne.
Dokumentacja projektowa
W przypadku zamawiających, którzy podlegają obowiązkowi zawarcia umowy o roboty budowlane (wykonanie albo zaprojektowanie i wykonanie robót) w trybie zamówień publicznych, ustawodawca przewidział w art. 31 ust. 1 ustawy prawo zamówień publicznych wymóg opisu przedmiotu zamówienia za pomocą dokumentacji projektowej oraz specyfikacji technicznej wykonania i odbioru robót budowlanych. Dodatkowo, w sytuacji gdy przedmiotem zamówienia jest zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych w rozumieniu ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. prawo budowlane, zamawiający opisuje przedmiot zamówienia za pomocą programu funkcjonalno-użytkowego. Częścią wspomnianej dokumentacji projektowej jest m.in. projekt budowlany.
Projekt budowlany jako element dokumentacji projektowej
O pojęciu projektu budowlanego pisaliśmy TUTAJ: Rodzaje opracowań projektowych występujących w obrocie kontraktowym : projekt budowlany. W tym miejscu, w kontekście zagadnienia praw autorskich, warto jednak przypomnieć, że zgodnie z przepisami prawa budowlanego projekt budowlany powinien zawierać: projekt zagospodarowania działki lub terenu, projekt architektoniczno-budowlany, informację o obszarze oddziaływania obiektu oraz stosownie do potrzeb, wyniki badań geologiczno-inżynierskich, a w przypadku drogi krajowej lub wojewódzkiej, oświadczenie właściwego zarządcy drogi o możliwości połączenia działki z drogą.
Projekt budowlany jako przedmiot prawa autorskiego
Prawo autorskie nie określa jednoznacznie czy projekt budowlany jest utworem. Z pewnością jego elementu w postaci projektu architektoniczno-budowlanego nie można utożsamiać wprost z utworem architektonicznym, o którym mowa w art. 1 ust. 2 pkt 6 u.p.a. Nie wyłącza to jednak możliwości zakwalifikowania projektu budowlanego jako przedmiotu prawa autorskiego w związku z otwartym katalogiem kategorii utworów wskazanym w art. art. 1 ust. 2 u.p.a.
Projekt budowlany, stanowiący zbiór opracowań o charakterze technicznym, w każdym przypadku powinien być oceniany, pod kątem posiadania cech konstrukcyjnych utworu (przejaw działalności twórczej człowieka uzewnętrzniony w sposób umożliwiający zapoznanie się z nim przez inną osobę, o charakterze twórczym i indywidualnym).
W doktrynie przyjmuje się, że oceniając zdatność do ochrony konkretnego projektu każdorazowo należy badać, czy poza technicznie zorientowanym rozwiązaniem istnieje element estetyczny projektu mający cechę indywidualnej twórczości. W przypadku utworu architektonicznego cechę twórczości stwierdzić można zarówno w projekcie rozplanowania przestrzeni wewnętrznej jak i projekcie bryły budynku: w jej kształcie, kolorystyce, we wzajemnych relacjach poszczególnych elementów, we wkomponowaniu w otaczający krajobraz (Janusz Barta, Ryszard Markiewicz, Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz). Jednocześnie w orzecznictwie podkreśla się, że nie jest utworem w rozumieniu prawa autorskiego opracowanie stanowiące jedynie zastosowanie nawet wysokospecjalistycznej wiedzy technicznej, jeżeli jego treść jest z góry zdeterminowana obiektywnymi warunkami i wymaganiami technicznymi oraz charakterem realizowanego zadania technicznego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 listopada 2006 r., sygn. akt I ACa 490/06).
Z ochrony nie będą zatem korzystały standardowe projekty zwykłych domów mieszkalnych albo budynków użytkowych, gdzie występuje typowe zewnętrzne i wewnętrzne ukształtowanie oraz podział przestrzeni (Janusz Barta, Ryszard Markiewicz, Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz). Co więcej w judykaturze wyrażony został pogląd, że na gruncie prawa autorskiego ochronie podlegają tylko estetyczne, a nie funkcjonalne elementy w strukturze utworu architektonicznego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 18 czerwca 2003 r., sygn. akt I Aca 510/03).
Podsumowania
Projekty budowlane mogą być traktowane jako utwory, jednak trudno jednoznacznie stwierdzić, iż dotyczy to każdego z nich. Co prawda twórcy w przypadku projektu budowlanego ograniczeni są zawsze określonymi przepisami, w szczególności prawa budowlanego, normami, czy warunkami terenowymi w miejscu, w którym projektowany obiekt budowlany ma zostać wzniesiony, nie stoi to jednak na przeszkodzie, ażeby stworzony przez nich utwór odciśnięte miał piętno indywidualizmu danego twórcy. Nie można jednak a priori przyjmować, że każdy projekt budowlany podlega ochronie prawnoautorskiej, choć w większości przypadków tak właśnie będzie. Większość projektów budowlanych będzie jednak korzystać z ochrony prawnoautorskiej. Nie wyklucza to jednak sytuacji, że projekt budowlany nie będzie przedmiotem prawa autorskiego. Dlatego zawsze należy dokonywać analizy in concreto czy dany projekt budowlany posiada elementy przesądzające o jego indywidualnym i oryginalnym charakterze.
Na koniec należy podkreślić, że w skład dokumentacji projektowej, oprócz projektu budowlanego wchodzą również inne dokumenty m.in. projekt wykonawczy. Temu zagadnieniu zostanie poświęcony kolejny wpis dotyczący praw autorskich.
