Po zakończeniu procesu inwestycyjnego, nierzadko dochodzi do sytuacji, w której generalny wykonawca uchyla się od uregulowania należności wobec swoich kontrahentów. Pokrzywdzeni podwykonawcy zastanawiają się wtedy nad skierowaniem sprawy o zapłatę na drogę postępowania sądowego. Może się jednak okazać, że spółka, która ma być pozwana nie posiada zarządu albo w jego składzie występują braki uniemożliwiające podejmowanie decyzji przez ten organ, a tym samym przez samą spółkę. Czy w takim przypadku możliwe jest skuteczne dochodzenie wierzytelności od generalnego wykonawcy?
Regulacja prawna obowiązująca do dnia 15 marca 2018 r.
Dotychczasowe przepisy zmienione ustawą z dnia 26 stycznia 2018 r. o zmianie ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym oraz niektórych innych ustaw nie były zbyt przychylne wierzycielom.
Brak organu uprawnionego do reprezentowania pozwanej spółki jest przeszkodą procesową i w związku z tym powód, chcąc aby możliwe było dalsze prowadzenie postępowania musi podjąć działania zmierzające do usunięcia ww. braku.
Art. 69 k.p.c. w brzmieniu sprzed 15 marca 2018 r. przewidywał, że dla strony niemającej organu powołanego do jej reprezentowania, sąd na wniosek strony przeciwnej ustanowi kuratora, jeżeli strona ta podejmuje przeciwko drugiej stronie czynność procesową niecierpiącą zwłoki. Jednak przepis ten dotyczył jedynie czynności, które należało podjąć bezzwłocznie, a zatem kurator ustanowiony na jego podstawie nie był umocowany do reprezentowania spółki niepodsiadającej zarządu w trakcie całego procesu.
Z kolei w art. 42 k.c. ustanowiona została instytucja kuratora materialnoprawnego. W myśl tego przepisu w brzmieniu sprzed nowelizacji jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów, sąd ustanawia dla niej kuratora. Kurator powinien postarać się niezwłocznie o powołanie organów osoby prawnej, a w razie potrzeby o jej likwidację. W oparciu o powyższe uregulowanie kurator był uprawniony i zobowiązany zarazem wyłącznie do podjęcia działań zmierzających do powołania nowego zarządu (przy czym kurator nie miał kompetencji do ustanawiania zarządu), a w przypadku gdy powyższe zakończyło się niepowodzeniem mógł rozpocząć procedurę likwidacji spółki.
Zatem postępowanie z powództwa podwykonawcy nie mogło być prowadzone przeciwko kuratorowi wyznaczonemu dla spółki generalnego podwykonawcy. Wierzyciel mógł jedynie liczyć na szybkie doprowadzenie do ustanowienia zarządu pozwanej spółki. Ewentualnie dopiero na etapie jej likwidacji możliwe było wytoczenie powództwa przeciwko spółce, w imieniu której działał likwidator.
Nowe brzmienie przepisów dotyczących ustanowienia kuratora osoby prawnej po 15 marca 2018 r.
Obecnie, zgodnie ze znowelizowanym brzemieniem art. 42 k.c. jeżeli osoba prawna nie może być reprezentowana lub prowadzić swoich spraw ze względu na brak organu albo brak w składzie organu uprawnionego do jej reprezentowania, sąd ustanowi dla niej kuratora, który będzie podlegał jego nadzorowi.
Kurator ten, do czasu powołania albo uzupełnienia składu zarządu albo ustanowienia likwidatora uprawniony jest do reprezentowania osoby prawnej oraz prowadzenia jej sprawy w granicach określonych w zaświadczeniu sądu.
Ponadto kurator, podobnie jak do tej pory jest uprawniony i zobowiązany do niezwłocznego podjęcia czynności zmierzających do powołania albo uzupełnienia składu organu osoby prawnej uprawnionego do jej reprezentowania, a w razie potrzeby do jej likwidacji.
Z powyższej regulacji wynika, że obecnie kurator ustanowiony przez sąd rejestrowy na podstawie art. 42 k.c. jest uprawniony nie tylko do podejmowania określonych czynności pozasądowych ale również może reprezentować osobę prawną w postępowaniach sądowych w zakresie ustalonym przez sąd w zaświadczeniu.
Zmianie uległa także treść art. 69 k.p.c., który reguluje instytucję kuratora procesowego. Zgodnie z § 1 tego przepisu sąd orzekający, na wniosek strony przeciwnej, ustanawia kuratora dla strony będącej osobą prawną, gdy w jej organie zachodzą braki uniemożliwiające jej reprezentację. Z kolei w toku postępowania sąd orzekający w uzasadnionych przypadkach może z urzędu ustanowić kuratora dla osoby prawnej. Z aktualnego uregulowania wynika zatem obowiązek sądu ustanowienia kuratora jeżeli strona postępowania złoży wniosek w tym przedmiocie.
Kurator ustanowiony na podstawie § 1 jest umocowany do dokonywania wszystkich czynności łączących się ze sprawą (art. 69 § 3 k.p.c.).
§ 2 obliguje sąd do niezwłocznego zawiadomienia właściwego sądu rejestrowego o ustanowieniu na podstawie art. 69 k.p.c. kuratora dla strony wpisanej do Krajowego Rejestru Sądowego. Z kolei po otrzymaniu ww. zawiadomienia, sąd rejestrowy powinien ustanowić kuratora w oparciu o art. 42 § 1 k.c. i poinformować o tym właściwy sąd orzekający w sprawie. Postępowanie w tym zakresie reguluje art. 603 k.p.c.
Sąd orzekający, po otrzymaniu zawiadomienia, o którym mowa w art. 603 § 5 k.p.c. odwołuje kuratora ustanowionego na podstawie art. 69 § 1 k.p.c. W miejsce odwołanego kuratora wstępuje kurator ustanowiony na podstawie art. 42 § 1 k.c. Czynności odwołanego kuratora pozostają w mocy.
Powyższe zmiany przepisów znalazły również odzwierciedlenie w przesłankach zawieszenia postępowania cywilnego. W myśl art. 174 § 1 pkt 2 k.p.c. sąd zawiesza postępowanie z urzędu jeżeli w składzie organów jednostki organizacyjnej będącej stroną zachodzą braki uniemożliwiające jej działanie, chyba że ustanowiono kuratora na podstawie art. 69 § 1 k.p.c. lub art. 42 § 1 k.c.
Wątpliwości doktryny w zakresie nowego brzmienia przepisów
Pewne uwagi dotyczące znowelizowanych przepisów zostały wyrażone przez dr Przemysława Telengę. W komentarzu do art. 69 k.p.c. (vide: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz aktualizowany. Tom I. Art. 1-729. System Informacji Prawnej LEX, 2018) autor ten analizuje regulacje dotyczące zakresu działania kuratora ustanowionego przez sąd orzekający w sprawie (na podstawie art. 69 § 1 k.p.c.). Wskazuje on m.in., że § 3 art. 69 k.p.c. umocowuje kuratora, z mocy samego prawa, do podejmowania wszystkich czynności procesowych w sprawie cywilnej, w której został ustanowiony. W ocenie dr Przemysława Telengi rozwiązanie to wydaje się kontrowersyjne, gdy chodzi o czynności procesowe wywołujące skutki w sferze prawa materialnego (np. cofnięcie pozwu, uznanie roszczenia, zawarcie ugody). Postuluje on, aby sądy wykluczyły możliwość tak szerokiego zakresu reprezentacji kuratora procesowego, wskazując, że inny będzie w postępowaniu cywilnym status kuratora ustanowionego na podstawie art. 42 § 1 k.c., bowiem stosownie do art. 42 § 2 k.c. w postępowaniach cywilnych będzie on mógł reprezentować osobę prawną tylko w granicach określonych w zaświadczeniu sądu, który go ustanowił, a ponadto gdy przedmiotem ugody sadowej będzie czynność określona w art. 42 § 4 k.c. dodatkowo kurator obowiązany będzie uzyskać zgodę sądu rejestrowego na jej dokonanie. Wobec powyższego, autor uznaje, że art. 69 § 4 k.p.c. jest wadliwy i wymaga ingerencji ustawowej w zakresie, w jakim przyjęto założenie, że kurator ustanowiony na podstawie art. 42 § 1 k.c. zastąpi w procesie kuratora ustanowionego przez sąd procesowy.
Podsumowanie
Dotychczasowe przepisy niejednokrotnie stanowiły barierę dla podwykonawców w dochodzeniu należności od generalnego wykonawcy, który po zakończeniu realizacji inwestycji budowlanej nie posiadał już zarządu. Uregulowania obowiązujące do dnia 15 marca 2018 r. nie przewidywały bowiem skutecznego i szybkiego rozwiązania dla wierzycieli chcących uzyskać umówione wynagrodzenie od nierzetelnego kontrahenta, który posiadał braki w składzie organu uprawnionego do jego reprezentowania. Zmiany uregulowań w przedmiocie ustanawiania kuratora dla takich osób prawnych należy zdecydowanie ocenić pozytywnie. Umożliwiają one bowiem szybsze i efektywniejsze dochodzenie należności na drodze postępowania sądowego od spółek, w których aktualnie nie ma wybranego zarządu. Ewentualne wątpliwości co do zakresu działania kuratora ustanowionego w postępowaniu cywilnym powinny zostać usunięte poprzez działania sądów, które z pewnością wypracują stosowne standardy chroniące również pozwanych, dla których ustanawiany jest kurator.
