Dokumentacja projektowa jest przedmiotem zarówno osobistych jak i majątkowych praw autorskich. Prawa te są nabywane przez twórcę dokumentacji z mocy samej ustawy. O ile autorskie prawa osobiste nie podlegają zrzeczeniu się i zbyciu, o tyle autorskie prawa majątkowe do dokumentacji projektowej mogą być przedmiotem obrotu. Inwestor powinien zatem zadbać, aby w umowie o wykonanie prac projektowych albo w umowie o roboty budowlane znalazły się odpowiednie zapisy, które będą zabezpieczać jego interesy w tym zakresie.
Zakres autorskich praw majątkowych
Zgodnie z art. 17 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (zwana dalej u.p.a.) jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Co do zasady autorskie prawa majątkowe wygasają z upływem lat siedemdziesięciu od chwili zaistnienia zdarzeń wskazanych w art. 36 u.p.a.
Przejście autorskich praw majątkowych na inwestora
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje, że autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy (art. 41 ust. 1 pkt 1 u.p.a.). Z kolei w art. 66 i nast. u.p.a. uregulowana została instytucja licencji. Jeśli strony umowy nie zamieszczą w niej wyraźnego postanowienia o przeniesieniu praw autorskich, przyjmuje się, że twórca udzielił licencji. Umowa licencyjna uprawnia inwestora do korzystania z dokumentacji projektowej na terytorium państwa, gdzie ma swoją siedzibę, w okresie pięciu lat od jej zawarcia. Po tym terminie powyższe prawo wygasa.
Przeniesienie majątkowych praw autorskich na inwestora może nastąpić w umowie z projektantem o wykonanie prac projektowych – w przypadku realizacji inwestycji w formule „wybuduj” albo w umowie na roboty budowlane zawartej z generalnym wykonawcą – gdy mamy do czynienia z formułą „zaprojektuj i wybuduj”.
Zapisy umowne w przedmiocie autorskich praw majątkowych
Konstruując zapisy umowne, zarówno w zakresie przeniesienia autorskich praw majątkowych, jak i korzystania z dokumentacji projektowej, strony powinny wyraźnie wymienić wszystkie pola eksploatacji, które będzie obejmować umowa, przy czym mogą to być tylko pola eksploatacji, które są znane w chwili zawierania umowy. Przykładowo: wprowadzenie do pamięci komputera, przetwarzanie, wprowadzanie zmian, wprowadzenie do obrotu, użyczenie, najem, dzierżawa oryginału lub kserokopii utworu, wykorzystanie projektu w całości lub w części w działalności inwestora, w tym wybudowanie obiektu budowlanego.
W umowie warto określić moment przeniesienia autorskich praw majątkowych na inwestora. Przejście tych praw może następować sukcesywnie np. wraz z przekazywaniem dokumentacji inwestorowi lub zapłatą wynagrodzenia albo jednorazowo poprzez określenie jednego zdarzenia lub czynności.
Umowa powinna zawierać klauzule dotyczące wynagrodzenia za przeniesienie autorskich prawa majątkowych. Może ono zostać określone jako składowa wynagrodzenia za wykonanie prac projektowych albo prac budowlanych, bądź strony mogą ustalić je odrębnie. Ważne jest jednak, aby umowa regulowała tę kwestię, bowiem w myśl art. 43 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych jeżeli z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia. Natomiast jeżeli nie określono wysokości wynagrodzenia autorskiego, wysokość wynagrodzenia określa się z uwzględnieniem zakresu udzielonego prawa oraz korzyści wynikających z korzystania z utworu.
Jeżeli inwestor nie nabywa autorskich praw majątkowych do dokumentacji projektowej bezpośrednio od jej twórcy, ale od generalnego wykonawcy, powinien on zweryfikować czy faktycznie projektant przeniósł wcześniej swoje prawa autorskie na inny podmiot. W umowie może zostać zamieszczone stosowne oświadczenie generalnego wykonawcy w tym zakresie. Takie działania pozwolą zmniejszyć ryzyko naruszeń autorskich praw majątkowych i narażenia się na ewentualne spory sądowe.
Nabycie egzemplarza projektu architektonicznego
W sytuacji, gdy strony nie zamieszczą w umowie stosownych postanowień w przedmiocie licencji lub przeniesienia autorskich praw majątkowych do dokumentacji projektowej, inwestor może skorzystać z uprawnienia wynikającego z art. 61 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z tym przepisem jeżeli umowa nie stanowi inaczej, nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej budowy. Powyższy przepis choć dosyć mocno ogranicza zakres autorskich praw majątkowych, to pozwala inwestorowi na zrealizowanie zamierzonej inwestycji.
W orzecznictwie przyjmuje się, że powyższe prawo może być przedmiotem obrotu. Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 2 listopada 2017 r., sygn. akt I ACa 850/17 wskazał, że z art. 61 u.p.a.p.p. nie wynika, by uprawnienie do jednokrotnego wykorzystania nabytego egzemplarza projektu było nieprzenoszalne na inną osobę. Przeniesienie takie należy uznać za dopuszczalne, jeżeli zostanie dokonane przed jednokrotnym wykorzystaniem nabytego egzemplarza przez tego, który nabył jego własność od twórcy. Przyjąć zatem należy, że inwestor będzie mógł zrealizować inwestycje w oparciu o dokumentację projektową, której egzemplarz nabył wcześniej od projektanta generalny wykonawca.
Podsumowanie
Realizując inwestycję budowlaną inwestor powinien zadbać, aby w umowie znalazły się stosowne zapisy w zakresie autorskich praw majątkowych. Zamieszczenie odpowiednich klauzul umownych pozwoli na uniknięcie ewentualnych roszczeń twórcy dokumentacji projektowej i umożliwi płynną realizację procesu budowlanego. Niezależnie od powyższego, w przypadku braku odmiennych regulacji umownych, inwestor nabywając egzemplarz dokumentacji będzie mógł ją wykorzystać do jednej budowy.
Bartłomiej Masłoń
aplikant radcowski
