27 kwietnia 2017 r. Prezydent podpisał ustawę z dnia 7 kwietnia 2017 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ułatwienia dochodzenia wierzytelności (druk nr 1185). Zgodnie z uzasadnieniem podstawowym celem regulacji jest wzmocnienie praw i gwarancji dla wierzycieli, w szczególności będących przedsiębiorcami z sektora MŚP.
Wśród wielu regulacji tej ustawy mających na celu zapobieganie zatorom płatniczym , w szczególności poprzez ułatwienie dochodzenia wierzytelności, są m.in. zmiany w ustawach :
- z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 168 oraz z 2016 r. poz. 1020, 1250 i 1920)
- z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 1870 i 1940)
W projekcie uzasadnienia ustawy stwierdza się otwarcie, że postawa podmiotów publicznych istotnie przyczynia się do zaistnienia niekorzystnych sytuacji w rozliczeniach z podmiotami prywatnymi. Stwierdza się bowiem że podmioty dysponujące środkami publicznymi, często z obawy przed zarzutem nienależytej dbałości o finanse publiczne, nie korzystają z możliwości zakończenia sporu w drodze ugody i prowadzą spór aż do wyczerpania wszystkich dostępnych środków zaskarżenia. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest niewłaściwe podejście do zasad gospodarowania środkami publicznymi, zakładające, że w każdej sprawie spór musi zostać rozstrzygnięty w drodze wyroku przez sąd powszechny albo arbitrażowy.
Dotyczy to także przypadków, gdy podmioty publiczne spodziewają się albo są wręcz pewne, że proces przegrają. Przykładem może być dochodzenie przewidzianych w umowie, lecz wygórowanych kar umownych. Powyższa praktyka wpływa na wydłużenie czasu uzyskania przez wierzyciela zapłaty od Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego. Do zawarcia ugody dochodzi w nielicznych przypadkach (Prokuratoria Skarbu Państwa w 2014 r. zakończyła ogółem 3698 spraw – w tym przez zawarcie ugody 18 (Sprawozdanie z działalności Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa w okresie od dnia 1 stycznia 2014 r. do dnia 31 grudnia 2014 r.)
Zgodnie z projektem ustawy (art. 7 i 8) :
- Nie będzie stanowić naruszenia dyscypliny finansów publicznych :
- wykonanie ugody w sprawie spornej należności cywilnoprawnej zawartej zgodnie z przepisami prawa,
- dokonanie wydatku ze środków publicznych na podstawie ugody w sprawie spornej należności cywilnoprawnej zawartej zgodnie z przepisami prawa,
- zaciągnięcie lub zmiana zobowiązania na podstawie ugody w sprawie spornej należności cywilnoprawnej zawartej zgodnie z przepisami prawa.
- Jednostka sektora finansów publicznych może zawrzeć ugodę w sprawie spornej należności cywilnoprawnej w przypadku dokonania oceny, że skutki ugody są dla tej jednostki lub odpowiednio Skarbu Państwa albo budżetu jednostki samorządu terytorialnego korzystniejsze niż prawdopodobny wynik postępowania sądowego albo arbitrażowego. Ocena skutków ugody nastąpi, w formie pisemnej, przy uwzględnieniu okoliczności sprawy, w szczególności zasadności spornych żądań, możliwości ich zaspokojenia i przewidywanego czasu trwania oraz kosztów postępowania sądowego albo arbitrażowego.
Zgodnie z uzasadnieniem ustawy, ocena jednostki powinna być udokumentowana i stwierdzona pismem, co ma pozwolić na ewentualną weryfikację prawidłowości oceny ex post. Podmiot publiczny (będący jednostką szczebla centralnego, jak i samorządu terytorialnego) powinien rozważyć, czy korzystniejsze z punktu widzenia prawnego i ekonomicznego byłoby prowadzenie sporu sądowego czy też zawarcie ugody (np. w drodze analizy rozstrzygnięć sądowych w analogicznych stanach faktycznych i prawnych).
Warto odnotować, że projektowane zapisy zostały pozytywnie zaopiniowane przez Prokuratorię Generalną.
Jakkolwiek projekty zapisów budzą pewne wątpliwości odnośnie praktycznego ich zastosowania przez podmioty publiczne, jednak należy podkreślić, że w dotychczasowych przepisach ustaw brak było wyraźnego dopuszczenia zawarcia ugody przez podmiot publiczny nawet jeżeli sens prowadzenia takiego sporu był od początku wątpliwy (co większość podmiotów publicznych interpretowało jako niedopuszczalność zawierania takich ugód i nakaz prowadzenia postępowań aż do prawomocnego wyroku). Wydaje się, że w praktyce wprowadzane zapisy dopuszczające zawieranie ugód największe znaczenie będą miały dla podmiotów realizujących zamówienia publiczne (wykonawców), ze szczególnym naciskiem na zamówienia w zakresie robót budowlanych, które stanowią przedmiot najczęstszych, najdłuższych i najbardziej kosztownych sporów sądowych.
Projekt ustawy jest aktualnie (11.05.2017 r.) podpisany przez Prezydenta, ale jeszcze nie opublikowany, przy czym warto odnotować, że według założeń przepisy miałby wejść w życie od 1 czerwca 2017 r.
