Kodeks cywilny przewiduje szczególną ochronę wynagrodzenia wykonawcy w przypadku umowy o roboty budowlane (gwarancja zapłaty). Może zostać ona udzielona wyłącznie we wskazanych w przepisach formach, a jeżeli inwestor uchyla się od jej przedstawienia, to wykonawca może skorzystać z określonych prawnie środków, o czym piszę w dalszej części artykułu.

W Kodeksie cywilnym przewidziana została instytucja mająca za zadanie ochronę wynagrodzenia dla wykonawcy – gwarancja zapłaty, a dokładniej: udzielane przez inwestora (ściślej: przez bank lub ubezpieczyciela na zlecenie inwestora) na rzecz wykonawcy (generalnego wykonawcy) zabezpieczenie roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za wykonanie robót budowlanych. Uregulowana jest ona w art. 649¹-649⁵ Kodeksu cywilnego.

Celem regulacji jest to, aby zapobiec sytuacjom nieuregulowania lub nieterminowego regulowania zapłaty przez inwestorów lub generalnych wykonawców przede wszystkim małym i średnim przedsiębiorstwom. W praktyce jednak okazuje się, że nie jest powszechną praktyką korzystanie z tej instytucji. Warto mieć jej świadomość i móc świadomie dochodzić swoich praw.

Gwarancja zapłaty a charakter umowy

Z uprawnienia do żądania gwarancji zapłaty można skorzystać wyłącznie przy umowach dotyczących wykonania robót budowlanych. Dotyczy więc wyłącznie umowy, w ramach której wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się d dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia (art. 647 Kodeksu cywilnego).

Ważne jest, żeby pamiętać, że uwzględnia się treść umowy, a nie wyłącznie jej nazwę. Ale co oznacza to w praktyce? Nawet jeśli umowa nosi nazwę „umowy o roboty budowlane”, a po zapoznaniu się z jej treścią okazuje się, że materialnie jest to inna umowa (np. umowa o dzieło), to z gwarancji zapłaty skorzystać nie można. Podobnie, jeśli umowa nosi inną nazwę, ale pod względem jej treści spełnia definicję umowy wykonanie robót budowlanych, to w jej ramach można skorzystać z gwarancji zapłaty. W przypadku wątpliwości przy klasyfikowaniu umowy, warto zasięgnąć porady profesjonalisty.

W jakiej formie udziela się gwarancji zapłaty?

Kodeks cywilny precyzuje, iż może zostać wykorzystana jedna z 4 form gwarancji zapłaty, tj.:

• gwarancja bankowa;
• gwarancja ubezpieczeniowa;
• akredytywa bankowa;
• poręczenie banku udzielone na zlecenie inwestora.

Kto ponosi koszty gwarancji?

Strony w równych częściach ponoszą udokumentowane koszty zabezpieczenia wierzytelności.

Czy można ograniczyć w umowie prawo do żądania przez wykonawcę ustanowienia gwarancji?

Nie. Z przepisów wprost wynika, że nie można ani wyłączyć, ani ograniczyć, prawa wykonawcy do żądania od inwestora gwarancji zapłaty. Gwarancji zapłaty wykonawca może żądać w każdym czasie. Co więcej, jeśli inwestor próbowałby odstąpić od umowy na skutek żądania wykonawcy do przedstawienia gwarancji zapłaty, to takie odstąpienie od umowy jest bezskuteczne. Przepisy w tym zakresie są restrykcyjne.

A co jeśli inwestor nie przedstawi gwarancji zapłaty?

Wykonawca może odstąpić od umowy z winy inwestora, jeżeli w wyznaczonym przez siebie terminie (nie krótszym niż 45 dni), nie uzyska żądanej gwarancji zapłaty. Brak żądanej gwarancji zapłaty stanowi zatem przeszkodę w wykonaniu robót budowlanych z przyczyn dotyczących inwestora. Inwestor nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania robót budowlanych (jeżeli wykonawca był gotów je wykonać), lecz może odliczyć to, co wykonawca oszczędził z powodu niewykonania robót budowlanych.

referent Anna Maciąg