Ustawa prawo zamówień publicznych, w art. 145 PZP, przyznaje inwestorowi uprawnienie do odstąpienia od umowy w przypadku braku interesu publicznego w jej wykonaniu. Jest to specyficzna regulacja, odrębna od tej zawartej w Kodeksie cywilnym [więcej o umownym i ustawowym prawie odstąpienia od umowy].
Podstawa prawna odstąpienia od umowy
Art. 145 PZP stanowi, że w razie zaistnienia istotnej zmiany okoliczności powodującej, że wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym, czego nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy, lub dalsze wykonywanie umowy może zagrozić istotnemu interesowi bezpieczeństwa państwa lub powzięcia wiadomości o tych okolicznościach (ust.1). W przypadku, o którym mowa w ust. 1, wykonawca może żądać wyłącznie wynagrodzenia należnego z tytułu wykonania części umowy (ust. 2).
Przesłanki odstąpienia od umowy
Aby można było skorzystać z prawa określonego w art. 145 PZP konieczne jest jednoczesne spełnienie wszystkich przesłanek w nim określonych, a mianowicie:
– zaistnienie istotnej zmiany okoliczności;
W przypadku tej przesłanki może dostrzec podobieństwo do przesłanki klauzuli rebus sic stantibus określonej w art. 357(1) Kodeksu cywilnego – „nadzwyczajna zmiana stosunków”. Przesłanka z klauzuli rebus sic stantibus jest wprawdzie zdarzeniem o większym stopniu intensywności niż „istotna zmiana okoliczności”, to jednak samo słowo „istotna” wskazuje na zmianę, która jest zmianą niezwykłą, zdarzającą się bardzo rzadko i z całą pewnością nie jest objęta zwykłym ryzykiem kontraktowym. Zgodnie z orzecznictwem pojęcie „istotnej zmiany okoliczności” należy odnieść zarówno do ważnych zmian w stosunkach społecznych, dotyczących większej zbiorowości ludzi, jak do zmiany warunków gospodarczych o charakterze powszechnym, niezależnych od stron.
– na skutek istotnej zmiany okoliczności zaistnienie stanu, w którym wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym;
W powyższej przesłance chodzi o sytuację, w której nastąpi bezcelowość realizacji zamówienia dla interesu publicznego. Przepis art. 145 PZP znajdzie zastosowanie do zamawiających realizujących zadania publiczne, wynikające z przepisów prawa. W przepisach prawach nie znajdziemy definicji interesu prawnego. Jest to klauzula generalna. Zgodnie z uchwałą Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 marca 1997 r., za interes publiczny należy bez wątpienia uznawać korzyści uzyskiwane w wyniku realizacji przedsięwzięć służących ogółowi w zakresie zadań ciążących na administracji rządowej oraz samorządowej, realizowanych w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych, związanych np. z ochroną zdrowia, oświaty, kultury czy porządku publicznego.
– niemożność przewidzenia zmiany okoliczności i jej następstw w chwili zawarcia umowy;
Zaistnienie istotnej zmiany okoliczności powodującej, że wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym nie może być przewidywalne w chwili zawarcia umowy. Należy doprecyzować, że nie chodzi tutaj o całkowitą nieprzewidywalność zaistnienia określonych zdarzeń, a raczej o nieprzewidywalność następstw tych zdarzeń dla umowy.
Termin odstąpienia od umowy
Zamawiający ma możliwość odstąpienia od umowy w ciągu 30 dni od momentu powzięcia wiadomości o okolicznościach stanowiących podstawę odstąpienia. Termin ten jest terminem zawitym. Po upływie powyższego terminu, prawo do odstąpienia od umowy wygasa. Aby móc z niego skorzystać, należy złożyć oświadczenie wykonawcy. Każdy wykonawca ubiegający się o udzielenie zamówienia publicznego winien liczyć się z ryzykiem, możliwości odstąpienia od jego realizacji w przypadku wystąpienia tego typu okoliczności.
Asymetria uprawnień stron
Na podstawie art. 145 PZP, odstąpić od umowy może tylko i wyłącznie zamawiający. Wykonawca nie dysponuje takim uprawnieniem, nawet gdyby w konkretnym stanie faktycznym zachodziły przesłanki wskazane w ustawie. Wykonawca mógłby jedynie skorzystać z uprawnienia, które daje art. 357(1) Kodeksu cywilnego.
Wynagrodzenia za wykonanie części umowy
Zgodnie z art. 145 ust. 2 PZP w przypadku odstąpienia od umowy przez zamawiającego wykonawcy nie służy roszczenie odszkodowawcze, a tylko i wyłącznie wynagrodzenie należne z tytułu wykonania części umowy. Jednak przepis ten nie daje jednoznacznej wskazówki w jaki sposób należy powyższe wynagrodzenie określić. Kwestia obliczania wynagrodzenia (wskazywania jego wysokości) powinna być określona w umowie łączącej strony.
Podsumowanie
Korzystając z instytucji odstąpienia od umowy zawartej w art. 145 PZP, inwestor musi być szczególnie ostrożny, aby można było mówić o skutecznym odstąpieniu. Wszystkie przesłanki muszą być spełnione łącznie, ale jak wskazano wyżej, zawierają one niedookreślone pojęcia jak interes publiczny czy istotna zmiana okoliczności. Dlatego też, przed podjęciem decyzji o odstąpieniu od umowy należy skonsultować konkretny przypadek z profesjonalistą.
aplikant radcowski
Aleksandra Rajnsz
