Aby móc rozpocząć realizację inwestycji budowlanej, konieczne jest sporządzenie dokumentacji projektowo-kosztorysowej, w oparciu o którą będą prowadzone roboty budowlane. Nieodzowną częścią tej dokumentacji, oprócz projektu budowlanego, jest bez wątpienia projekt wykonawczy, który umożliwia faktyczne wykonanie prac budowlanych. Poniżej omówiona została kwestia projektu wykonawczego jako przedmiotu prawa autorskiego.
Pojęcie projektu wykonawczego
Definicja projektu wykonawczego, o którym szerzej pisaliśmy we wpisie: Rodzaje opracowań projektowych występujących w obrocie kontraktowym : projekt wykonawczy, została określona w art. 5 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego.
Zgodnie z tym przepisem projekt wykonawczy powinien uzupełniać i uszczegóławiać projekt budowlany w zakresie i stopniu dokładności niezbędnym do sporządzenia przedmiaru robót, kosztorysu inwestorskiego, przygotowania oferty przez wykonawcę i realizacji robót budowlanych (ust. 1). Projekt wykonawczy zawiera rysunki w skali uwzględniającej specyfikę zamawianych robót i zastosowanych skal rysunków w projekcie budowlanym wraz z wyjaśnieniami opisowymi (ust. 2). Projekt wykonawczy, w zależności od zakresu i rodzaju robót budowlanych stanowiących przedmiot zamówienia, dotyczy przygotowania terenu pod budowę; robót budowlanych w zakresie wznoszenia kompletnych obiektów budowlanych lub ich części oraz robót w zakresie inżynierii lądowej i wodnej, włącznie z robotami wykończeniowymi w zakresie obiektów budowlanych; robót w zakresie instalacji budowlanych; robót związanych z zagospodarowaniem terenu (ust. 3).
Projekt wykonawczy a prawa autorskie
Z powyższych zapisów ustawowych wynika, iż projekt wykonawczy nie ma samodzielnego charakteru, a jego podstawową funkcją jest umożliwienie faktycznego wykonania prac. W dużym więc stopniu projekty wykonawcze mają charakter odtwórczy w stosunku do założeń projektów budowlanych. Należy jednak zauważyć, że w niektórych rozwiązaniach prezentują one twórcze rozwiązania elementów, które nie były określone w projektach budowlanych np. rozwiązania projektu posadzek, podziału i kolorystyki ścian wewnętrznych, projektu zewnętrznej zieleni. Można je określić jako rozwiązania indywidualne, w sytuacji gdy nie ma tych elementów w formie rysunkowej lub opisowej w projektach budowlanych. Nie można wtedy mówić o uszczegółowieniu utworu pierwotnego, a o powstaniu nowego.
Z drugiej strony, jak już wspomniano we wcześniejszym artykule odnośnie projektu budowlanego a praw autorskich, nie jest jednak utworem zastosowanie rozwiązań typowych, w tym także systemowych, gdy ich wykorzystanie przez projektanta nie wymagało jego wkładu intelektualnego, a np. jedynie podjętej wspólnie z inwestorem decyzji materiałowej, wykorzystującej istniejące i standardowe rozwiązania technologiczne lub typowe opracowania.
Z powyższego wynika, że projekt wykonawczy w części dotyczącej pewnych jego elementów może stanowić pracę intelektualną i posiadać indywidualny charakter. W myśl utrwalonych poglądów doktryny nawet w przypadku uznania, iż dany rezultat pracy korzysta z autorsko-prawnej ochrony nie można przyjmować, że ochroną tą objęte są wszystkie jego elementy (składniki). Cecha twórczości decydująca o powstaniu ochrony całego utworu jest również kryterium samodzielnej ochrony poszczególnych jego elementów. Dany utwór chroniony jest wyłącznie w zakresie tego rodzaju elementów. Pozostałe składniki utworu, niewykazujące cechy twórczości, mimo że występują w chronionym utworze, same nie są przedmiotem prawa autorskiego. Inaczej ujmując, dzieła podlegają ochronie tylko w tym zakresie, w jakim są twórcze (Janusz Barta, Monika Czajkowska-Dąbrowska, Zbigniew Ćwiąkalski, Ryszard Markiewicz, Elżbieta Traple, Prawo autorskie i prawa pokrewne, Komentarz, Wydanie IV, Zakamycze 2005).
W kontekście powyższych rozważań, należy także zauważyć, że w polskim prawie autorskim nie istnieje domniemanie twórczego i indywidualnego charakteru dzieła (Janusz Barta, Ryszard Markiewicz, Prawo autorskie, Warszawa 2008 r.). Nie posiada również prawnej doniosłości „uzgadnianie” przez strony umowy kwalifikacji tworzonego dzieła jako utwór (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22 marca 2013 r., sygn. akt I Aca 827/11). W związku z tym, konieczne jest każdorazowe dokonanie analizy, czy dany projekt wykonawczy stanowi utwór w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (zwana dalej u.p.a.).
Podsumowanie
Projekt wykonawczy, na podstawie którego realizowane są roboty budowlane, zasadniczo stanowi doprecyzowanie koncepcji ujętej w projekcie budowlanym i w związku z tym nie może on być sprzeczny z jego założeniami. Przepisy prawa budowlanego nakładają bowiem wymóg, aby ukończony obiekt budowlany był zgodny z projektem architektoniczno-budowlanym. Z drugiej strony należy także zauważyć, że w projekcie wykonawczym, mogą znaleźć się rozwiązania, będące wynikiem podjęcia szczegółowych decyzji przez projektanta, które dotyczą detali architektonicznych. W związku z tym, podobnie jak w przypadku projektu budowlanego, należy w każdym przypadku zbadać, czy dany projekt wykonawczy, w tym jego poszczególne elementy, zawiera cechy utworu w rozumieniu art. 1 ust. 1 u.p.a. i podlega ochronie przewidzianej w tej ustawie.
Trzeba także podkreślić, że z ustaleniem relacji między prawami autorskimi a projektem wykonawczym i szerzej – czy dana dokumentacja projektowa stanowi przedmiot prawa autorskiego, wiąże się przyznanie dwojakiego rodzaju ochrony prawnoautorskiej tj. ochrony praw osobistych oraz praw majątkowych. Warto, aby zamawiający, który chce nabyć autorskie prawa majątkowe do dokumentacji projektowej dotyczącej realizacji danego obiektu budowlanego, przewidział w umowie z projektantem albo z wykonawcą – w przypadku formuły „zaprojektuj i wybuduj”, odpowiednie zapisy regulujące te kwestie.
